Het verhaal van de geestelijk verzorger

“Onbegrip over de intensiteit en de duur van je rouw is moeilijk voor een ouder van een stilgeborene.”

Judith begeleidt als geestelijk verzorger de Vlindervieringen in ons ziekenhuis. Elke eerste woensdag van het kwartaal staat zij samen met ouders stil bij het verlies van hun kindje. “Ik ken het grote belang van goed afscheid kunnen nemen. Ik voel me betrokken bij de ouders, bij de gezinnen die dit overkomt. Zelf heb ik niet persoonlijk het verdriet meegemaakt van het verlies van een baby’tje. Maar ik heb het verdriet van mijn ouders ervaren om hun eerstgeborene. Zij overleed kort na de geboorte. Dat was begin jaren ‘60.

Vroeger ging het anders

In die tijd hielden ze een overleden baby weg bij de ouders. Dan zouden ouders zich niet hechten. Dat is in die tijd veel mensen overkomen. Velen van hen weten niet wat er met hun kindje is gebeurd. Mijn moeder heeft iets gezegd, ze weet niet meer wat, waardoor ze het kindje tóch te zien kreeg. Ze mocht het niet aanraken. Het had gewoon gehuild bij de geboorte, maar werd toen snel weggehaald. Ze had een ‘open buikje’, een aandoening die tegenwoordig zo’n 80% van de baby’s overleeft.

Kleine, grote zus

Mijn vader heeft een foto gemaakt. Zo’n foto is heel belangrijk. Voor de ouders, maar ook voor broertjes en zusjes. Door dat fotootje wist ik van jongs af aan dat ik een kleine, grote zus had. Een mooi, roze Moniekje, met heel veel donker haar. Zo leefde ze in ons gezin toch min of meer reëel met ons mee. Ik weet nog dat ik als klein kind op het kerkhof was. We bezochten de graven van overleden familieleden. Wij zochten het grafje van ons zusje. Ik herinner me mijn verbazing, en ook mijn verdriet, toen mijn ouders vertelden dat dat niet bestond. Dat ook zij niet wisten waar Moniek begraven was. Je beseft dan, hoe klein je ook bent, dat je zus door de buitenwereld ontkend wordt. En later krijg je enig besef van hoe moeilijk het voor je ouders moet zijn geweest; zij kregen geen kraamvisite, er was geen uitvaart met rouwbezoek. Er was niets. Zij moesten verder leven met de dood van een kind dat er voor hun omgeving niet was geweest. Een kind dat voor die omgeving geen naam had, geen bestaansrecht. Zo’n kindje kreeg geen geboorteakte en werd niet opgenomen in het persoonsregister.”

Herinneringen maken

Het rouwen om een vroeg verloren kindje kan eenzaam voelen. “Daarom”, zo vertelt Judith, “is het mooi dat ouders soms naar de Vlinderviering komen in gezelschap van hun eigen ouders of een vriend of vriendin. En we stimuleren dat ze eventuele zusjes en broertjes meebrengen; regelmatig zitten er tijdens de viering kinderen lekker te kleuren op een vlindertekening.  Als er mensen zijn die de Nederlandse taal niet spreken, vertaal ik het in het Engels. Een tolk meenemen kan ook.

Ik probeer tijdens de viering zo goed mogelijk woorden te geven aan de emoties. We lezen gedichten, luisteren naar muziek en we steken lichtjes aan. We leggen gedachtenissteentjes bij de Vlinderboom en maken er foto’s van. Herinneringen maken, dat is het belangrijkste.”

Gedenkplek

Als een kindje overlijdt, krijgen de ouders van de verpleegkundige een vrijblijvend aanbod om deel te nemen aan de Vlinderviering. Als ze denken dat ze willen gaan, krijgen ze een steentje mee. “Soms hebben ouders langer tijd nodig,” legt Judith uit, “soms hebben ze er geen behoefte aan. Ik zie dat mensen het fijn vinden dat er een plek is waar ze naartoe kunnen. Geregeld brandt er een kaarsje bij het monument. Ook voor zusjes en broertjes is het waardevol om naar een tastbare, sfeervolle plek te kunnen gaan. Het steentje te zien dat ze zelf neergelegd hebben, en dat tussen die andere steentjes ligt. Het kan troostrijk zijn om daar opnieuw een kaarsje te branden. De steentjes blijven minimaal een jaar liggen. Na die periode neem ik contact op met de ouders wat we met het steentje mogen doen. Mensen kunnen het ophalen of in onze tuin bij het oude doopvont neerleggen. Soms praten we er dan weer over. Want dit verdriet ebt niet snel weg”.

Moeilijk te begrijpen

Judith realiseert zich hoe anders de huidige tijd is vergeleken met de tijd waarin haar moeder haar kinderen kreeg. “Er is veel meer ruimte en begrip voor ouders na een zwangerschapsverlies. Desondanks is het voor de naaste buitenwereld vaak niet zo gemakkelijk om het verdriet van ouders van een stilgeboren kindje te begrijpen. Allereerst heeft men de baby niet gekend. Dat het verlies voor hen vaak zo weinig concreet is maakt het moeilijk om samen over het verdriet en het gemis te praten. Wat ook een rol speelt, is dat men soms uitgaat van het idee dat de ouders zelf de baby niet werkelijk gekend hebben. En dat ze daarom wel niet zo aan dat kindje gehecht zullen zijn geraakt. Een misvatting, want de band met een baby ontstaat al vroeg in de zwangerschap, en is enorm sterk. Onbegrip over de intensiteit en de duur van je rouw is moeilijk voor een ouder van een stilgeborene.

Om zo’n verlies te kunnen verwerken is het essentieel om tastbare herinneringen te kunnen koesteren en delen. Ik weet dat het voor mijn moeder, ondanks alles, toch nog minder moeilijk was om het verlies van haar voldragen kindje te verwerken, dan het verlies van een kindje een paar jaar later, op een vroeger tijdstip in de zwangerschap. Omdat ze daarbij geen herinneringen had om te delen. In en rond de afscheidsviering die de Vlinderviering is, vormen we tastbare, blijvende herinneringen. Dat maakt het indrukwekkend en mooi. En daarmee prachtig om te doen.”

Het Vlindermonument / De Vlinderboom

De Vlinderboom is gemaakt door kunstenares Jeanne van Midde. Met het beeld ‘vlinder’ worden levenloos geboren kindjes soms aangeduid. Voor wie de overtuiging heeft dat levende wezens een ziel hebben, kan dit een sprekend beeld zijn; de baby’tjes zijn zoals rupsen in een cocon. Ze schijnen levenloos, maar ongezien en mysterieus groeien ze uit tot prachtige wezentjes. De cocons breken open en ze fladderen vrij omhoog. De Vlinderboom staat in het stiltecentrum op locatie ETZ Elisabeth (route 70) en is overdag tot 21:00 uur te bezoeken.

Judith Vossebeld - geestelijk verzorger