Uniek onderzoek naar behandeling chronische depressies

Ineens was ze er weer: de echtgenote van vader en de moeder van hun kinderen. “De vrouw van vroeger is terug. Haar man en kinderen zijn blij en gelukkig.” Dirk de Knijff, psychiater in het ETZ, is soms totaal verrast over de resultaten die hij bij zijn patiënten bereikt met Diepe Hersenstimulatie (DBS). 

In een medisch-wetenschappelijk onderzoek, dat is opgezet door Amsterdam UMC (locatie AMC) met steun van ZonMW, behandelt De Knijff samen met collega De Waardt patiënten met chronische depressies. Mensen die ondanks jarenlange therapieën - van medicijnen tot elektroconvulsieve therapie aan toe -  langzaam maar zeker diep wegzakken en daardoor vrijwel niet meer kunnen functioneren in hun dagelijkse bestaan.

Twee elektroden

Een wereldwijd ‘uniek’ onderzoek zegt de arts. “We hebben niet de primeur van plaatsing van de elektroden in de ‘mediale voorhersenbundel’, die eer gaat naar Duitse wetenschappers, maar we zijn samen met Amsterdam UMC wel de enigen in Nederland die op deze manier depressies behandelen.” 
Bij de diepe hersenstimulatie ofwel ‘deep brain stimulation’ worden door neurochirurgen twee elektroden in de hersenen geplaatst, op basis van MRI-scans. In zowel het ETZ als AMC is er een intensieve samenwerking tussen de afdelingen psychiatrie en neurochirurgie. De elektroden worden onderhuids verbonden met een batterijtje dat onder het sleutelbeen van de patiënt is ingebracht. De Knijff: “Vergelijk het met een pacemaker”.
De arts laat zien hoe op een laptop de deelnemer aan het onderzoek kan worden ‘ingeregeld’. “De batterij geeft korte elektrische pulsjes af, waarmee wij de hersenactiviteit kunnen beïnvloeden. In de weken na de operatie proberen we de beste instellingen te vinden voor de deelnemer aan dit onderzoek.”

‘Het oude zelf terug’

De uiteindelijke bedoeling is om de zogeheten disbalans in de hersenen met deze neuromodulatie weer te corrigeren. De Knijff: “Waardoor we mensen die jarenlang depressief zijn, omdat ze niet op de gewone behandelmethoden voor depressie reageren, toch weer wat hoop kunnen geven. De effecten ervan zijn soms acuut. Patiënten hebben direct na het aanzetten van elektroden in het brein een beter gevoel. Echt verbazingwekkend. Zoals bij de vrouwelijke patiënt die als ‘haar oude zelf’ terugkeerde in haar gezin”.

_{V.l.n.r. psychiater Dieuwertje de Waardt, neurochirurg Hilko Ardon en psychiater Dirk de Knijff.}

De operatie wordt vergoed vanuit het onderzoeksbudget, want zorgverzekeraars vergoeden DBS (nog) niet als behandeling tegen chronische depressies. “Het is in de ogen van verzekeraars nog geen bewezen effectieve behandeling”, verklaart De Knijff. “Wij willen dan ook uitzoeken hoe veilig en werkzaam diepe hersenstimulatie is bij de behandeling van depressie.” Meestal heeft de wetenschappelijk onderzoeker daarvoor dubbelblinde testresultaten nodig: patiënten die wel een echte behandeling ondergaan afgezet tegen mensen die een ‘neppil’ ontvangen. Dat is bij een operatieve ingreep zoals DBS een vrijwel onmogelijke eis. Vandaar dat de deelnemers van te voren wel te horen krijgen dat ze moeten instemmen met een ‘fase waarin de DBS uitgezet wordt’ tijdens de proefperiode.

Ideale deelnemer

De Knijff: “Tijdens het grootste deel van het onderzoek staat de DBS bij de deelnemers ‘aan’. Tijdens het onderzoek schakelen de collega’s in Amsterdam de DBS echter op een gegeven moment tijdelijk uit, zonder dat de deelnemer of ik dat weten. Op die manier willen we er achter komen of de behandeling echt werkt. Bij een werkzame behandeling zou patiënt een vrij acute verslechtering in zijn gemoedstoestand moeten merken bij het uitzetten van de DBS die meetbaar is met onze depressieschalen.”

Niet iedereen met (zware) depressieve klachten komt in aanmerking voor DBS, waarschuwt De Knijff.
“Onze ideale deelnemer is een uitbehandelde patiënt, recidiverend, bij wie de psychische toestand door chronische depressie steeds slechter wordt, maar die voordien tijdens haar of zijn leven wel goed heeft gefunctioneerd. Personen met een ernstige persoonlijkheidsstoornis of trauma komen alleen in aanmerking voor het onderzoek als de depressie los staat van hun andere problematiek.”

Kandidaten

In het ZonMW-onderzoek van AMC en ETZ dat nog tot eind volgend jaar loopt, heeft het gezamenlijk onderzoeksteam inmiddels 10 van totaal 24  patiënten geïncludeerd. Verwijzingen voor het onderzoek en DBS zijn slechts mogelijk via een psychiater als de patiënt alle behandelstappen heeft gevolgd in de richtlijn voor depressie.

Klik hier voor meer informatie.