Onderzoek effect bestraling bij multipele hersenmetastasen

‘Denk aan ons’, laten Wietske Schimmel en Eline Verhaak, promovendi, overal in ons land horen als ze mogen spreken met behandelaars van patiënten met hersenmetastasen. En vooral, klinkt de boodschap: ‘stuur ook patiënten door naar het Gamma Knife Centrum in ETZ Elisabeth als zij meer dan tien metastasen in het hoofd hebben’.

De twee wetenschappers vergelijken in een van de twee CAR-studies - een gezamenlijk project van ETZ, de Universiteit van Tilburg gesubsidieerd door ZonMw - het effect van een gehele hersenbetaling met het effect van een precisie bestraling op de hersenen. Zij zijn met name benieuwd naar de verschillen in cognitieve vaardigheden, zoals het geheugen en de concentratie.

Doorverwijzing

“Hoe gaat het op de langere duur met iemand van wie de hele hersenen zijn bestraald in vergelijking met een patiënt die gericht stereotactisch met gammastralen is behandeld”, legt Schimmel uit.
Het is een lastige klus, zegt Verhaak. “Omdat we niet zomaar aan voldoende doorverwijzingen komen.”
De twee dames formuleren voorzichtig, als ze moeten uitweiden over de oorzaak van het achterblijvend aantal patiënten met grote aantallen metastasen dat naar Tilburg wordt verwezen. “We hebben te maken met richtlijnen en protocollen in Nederland. Tot een aantal van drie metastasen in de hersenen mag de arts zonder meer ook doorverwijzen naar het Gamma Knife, boven dat aantal, met name boven de tien metastasen, is de standaardbehandeling nu nog een totale bestraling van de hersenen. In Tilburg waren we al verder dan de standaard met aantoonbaar goede resultaten.”

Gamma Knife

Schimmel en Verhaak onderzoeken of zelfs bij grote aantallen metastasen in het hoofd, een behandeling met het Gamma Knife minder cognitieve problemen geeft dan een complete bestraling. “Bij bestraling van het hele brein worden ook gezonde delen van de hersenen beschadigd”, verklaart Schimmel. “Gammastralen zijn precies, en hoog-gedoseerd.”
Toch kleeft, in het geval van een hoog aantal uitzaaiingen/metastasen in het hoofd, wellicht ook een keerzijde aan behandeling met het Gamma Knife. “Bij totale bestraling van het brein, neem je ook de kleinste nog niet zichtbare uitzaaiingen mee. Dat gebeurt niet bij een behandeling met het Gamma Knife.”

Studie

Uit buitenlandse studies lijkt naar voren te komen dat voor een behandeling niet het aantal tumoren in het hoofd, maar het totale volume de doorslaggevende factor is bij de keuze voor een therapie. 
Verhaak en Schimmel willen met hun onderzoek een antwoord op de vraag of ook daarbij de wijze van bestralen verschil maakt in geheugen- en concentratieproblemen na de behandeling. “Welke groep patiënten doet het na afloop beter, als er al een verschil bestaat?”
In de studie wordt gekeken naar het uiteindelijke effect van de behandelingen op geheugen, aandacht, fijne motoriek en de gevolgen daarvan op kwaliteit van leven.

Hersenbestraling

De mensen die ‘ja’ zeggen tegen de vergelijkende studie krijgen voor hun behandeling begint een neuropsychologisch onderzoek. Daarna wordt er geloot: een groep wordt stereotactisch bestraald met het Gamma Knife, de andere groep krijgt een volledige hersenbestraling. Elke drie maanden volgend op de behandeling worden de patiënten gecontroleerd, zowel neuropsychologisch als via een nieuwe MRI-scan en een consult bij de radiotherapeut-oncoloog.
Iemand die niet mee wil draaien in de studie krijgt de standaardbehandeling: volledige bestraling van het hersenen. Schimmel: “Voordeel van een ‘ja’ is dat ook degenen die in ons onderzoek een volledige hersenbestraling hebben gekregen ook elke drie maanden terugkomen voor controle, hetgeen normaal gesproken niet gebeurt na een volledige hersenbestraling”. 

Representatief

De vraag van de wetenschappers kan alleen bevredigend worden beantwoord als een representatief aantal patiënten in het onderzoek meedraait. “We willen in december minimaal 33 mensen in de studie”, zeggen de onderzoekers. In mei kwamen ze nog 10 casussen te kort. “Daarom vertellen we overal ons verhaal”, zeggen ze opgewekt. “Denk aan ons, stuur alle geschikte patiënten met 4 tot 15  hersenmetastasen door naar Tilburg.”  
Nu ook het Antoni van Leeuwenhoek patiënten behandelt met het tweede Nederlandse Gamma Knife zal dat centrum zich aansluiten bij het onderzoek van Schimmel en Verhaak. “Dat zal zeker helpen.”
Tot die tijd hopen ze dat steeds meer behandelaars – onder andere oncologen, neurologen en ook longartsen - ‘out-of-the-box’ durven te gaan denken. “We zien een voorzichtige verschuiving optreden. Wij verwachten met ons onderzoek informatie aan te zullen dragen waarmee wellicht de Nederlandse richtlijn voor de behandeling van hersenmetastasen kan worden aangepast. Om dat te bereiken, moeten we dus wel eerst voldoende patiënten doorverwezen krijgen.”

CAR-studie in ETZ

Personen met uitzaaiingen in de hersenen hebben vaak ook last van geheugen- en concentratieproblemen. Dit kan veroorzaakt worden door de hersenmetastasen, maar ook door hun behandeling.

Patiënten met meerdere hersenmetastasen krijgen standaard in ons land een volledige hersenbestraling (WBRT). In het ETZ kiezen specialisten al regelmatig voor een andere aanpak: Gamma Knife Radiochirurgie (GKRS).

Sinds oktober 2015 wordt in het ETZ bekeken wat de gevolgen voor het geheugen en de concentratie zijn van deze verschillende vormen bestraling in de zogeheten CAR-Studie A en CAR-Studie B. In A zit de groep mensen met tot 10 metastasen die allen GKRS krijgen, in B worden mensen meegenomen met 11 tot en met 20 uitzaaiingen welke over de twee behandelingen verdeeld worden.

De onderzoeken worden uitgevoerd door promovendi Wietske Schimmel en Eline Verhaak op het Gamma Knife Centrum. De afkorting CAR staat voor Cognitie & Radiotherapie.