Functiedifferentiatie in het ETZ
27 februari 2018
De zorg wordt steeds complexer, door co-morbiditeit, kortere ligduur, vergrijzing en technologische en politieke ontwikkelingen. Ook verandert onze opvatting over gezondheidszorg naar het vermogen om met gezondheidsproblemen om te gaan. Hierdoor hebben patiënten hulp nodig bij zelfmanagement en de juiste informatie om samen met professionals de beste keuze voor een behandeling en verzorging te maken.
Bovenstaande vraagt om een andere mix van kennis, vaardigheden, competenties en gedrag van verpleegkundigen. Dit is voor het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis (ETZ) aanleiding geweest in 2014 te starten met het project Verpleegkunde 2020 om de verpleegkundigen voor te bereiden op de toekomst.
Het doel: integrale zorgteams samenstellen die afgestemd zijn op de (toekomstige) zorgvraag met duidelijk onderscheid tussen de opleidingsniveaus mbo en hbo. Uitgangspunt daarbij zijn de nieuwe beroepsprofielen zoals beschreven in Verpleegkundigen & Verzorgenden 2020 (Lambregts en Grotendorst 2012).
Bij de start van het project was in het ETZ driekwart van de verpleegkundigen mbo-opgeleid. We moesten met een aantal vraagstukken aan de slag. Wat is de ideale mix van mbo en hbo opgeleide verpleegkundigen? Is dat voor iedere afdeling hetzelfde? Hoe leiden we jarenlang praktiserende mbo-verpleegkundigen op tot hbo-niveau? En wat doen wet met de zittende hbo-verpleegkundigen? We zijn daarvoor een aantal samenhangende trajecten gestart.
Proeftuinen
Om de optimale verhouding tussen mbo’ers en hbo’ers te bepalen in een team zijn in eerste instantie in het ETZ twee proeftuinen opgestart. Hierin werken mbo- en hbo-verpleegkundigen ieder met een eigen functieprofiel. Deze onderscheidende functieprofielen zijn voorafgaand aan de start van de proeftuinen binnen het project opgesteld. In de eerste proeftuinen zijn deze getoetst aan de praktijk en waar nodig aangepast.
Bij de start van een proeftuin wordt een kernteam gevormd met daarin mbo en hbo-verpleegkundigen, teamleiders en een extern begeleider. Zij brengen de zorgvraag in kaart en beschrijven de samenstelling van het team qua mbo, hbo-opleiding, leeftijd en ervaring. Vervolgens vindt een scholingsavond plaats waarin alle verpleegkundigen geïnformeerd worden over de landelijke ontwikkelingen, de vertaling naar het ETZ in het project verpleegkunde 2020 en waarom de keuze is gemaakt voor het leren en experimenteren in een proeftuin.
Ook wordt een start gemaakt met het werken met de CanMEDS-methodiek. Gedurende de hele proeftuin wordt twee keer per week geëvalueerd met de verpleegkundigen. De inhoud van deze evaluaties wordt steeds bijgesteld aan de behoefte van de afdeling. Ook krijgen alle hbo-verpleegkundigen elke maand 1,5 uur scholing op het gebied van coachen, klinisch redeneren en EBP. We noemen dit ‘proeverijtjes’.
In de proeftuinen bleek het onderscheid tussen de niveaus vooral te liggen in leiderschap, EBP, klinisch redeneren en coaching. Ook werd duidelijk dat het aandeel hbo-verpleegkundigen groter moet worden. We zijn ervan overtuigd geraakt dat een proeftuin waarin het team tijd en begeleiding krijgt om het onderscheid vorm te geven, dé manier is om tot een goede mix van mbo- en hbo-verpleegkundigen te komen, met een duidelijk verschil van inzet binnen het primaire proces. Inmiddels zijn er begin 2017 negen nieuwe proeftuinen opgestart onder begeleiding van coaches en adviseurs van het Leerhuis en lector practitioners van de hogescholen (Avans en Fontys).
Maatwerktraject voor mbo-verpleegkundigen
Mbo-verpleegkundigen in het ETZ krijgen de mogelijkheid zich bij te scholen tot het hbo-niveau. Omdat we daarbij recht willen doen aan de soms jarenlange praktijkervaring van verpleegkundigen is samen met Avans Hogeschool en Avans+ een maatwerktraject ontwikkeld. In april 2015 zijn de eerste deelnemers gestart.
Het traject duurt tweeëneenhalf jaar en is op maat gemaakt voor het ETZ. Dit traject maakt het mogelijk het beleid van het ETZ en de visie op het verpleegkundig beroep te integreren. Zorgprofessionals van het ziekenhuis, docenten van beide opleidingsinstituten en externe adviseurs hebben een bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van de inhoud van het curriculum.
Om de verbinding tussen theorie en praktijk te versterken, komen zorgprofessionals uit het ETZ tijdens de lesdagen hun kennis delen over persoonsgerichte zorg, Evidence Based Practice en best practices. Bovendien wordt in het lesprogramma casuïstiek uit het eigen ziekenhuis besproken.
Er nemen 66 verpleegkundigen deel aan het opleidingstraject. In juli 2017 is de eerste groep afgestudeerd en in februari 2018 volgt de tweede groep. In september start groep 4 met eenzelfde traject. Daarnaast start een vijfde groep met een groep gespecialiseerde verpleegkundigen. Deze doorlopen het opleidingstraject in 1,5 jaar i.v.m. vrijstellingen a.g.v. een eerder genoten vervolgopleiding.
Om deel te kunnen nemen aan dit traject moeten verpleegkundigen een pittige selectieprocedure doorlopen om vast te kunnen stellen of zij het hbo-werk- en denkniveau hebben of over voldoende leervermogen beschikken om dit te ontwikkelen.
Postbachelor traject
Het nieuwe opleidingsprofiel Bachelor of Nursing 2020 leidt op tot een toekomstbestendige verpleegkundige. Wat betekent dit voor hbo-verpleegkundigen die al langer dan vijf jaar geleden gediplomeerd zijn? Om inzicht te geven in de verschillen tussen het huidige en oude curricula werd een gap-analyse uitgevoerd door ons Leerhuis.
Deze analyse gaf inzicht op welke onderdelen in het nieuwe curriculum de huidige hbo-ers de aansluiting missen en waar dus initiatieven nodig zijn om die aansluiting te maken. Ook vond een gesprek plaats met een vertegenwoordiging van de hbo-opgeleide verpleegkundigen over hun behoeften en wensen ten aanzien van bijscholing naar het toekomstige hbo-niveau. Op basis van de analyse en dit gesprek is een post-bachelor traject ontwikkeld door Avans+ in nauwe samenwerking met het ETZ.
Dit traject bestaat uit een instaptoets en een scholingsprogramma met zes modules; klinisch redeneren, EBP, kwaliteitszorg, communicatie, projectmatig werken en kwetsbare ouderen. Het al dan niet volgen van dit traject heeft geen gevolgen voor de positie in het werk. Maar het traject vergroot wel de werkmogelijkheden als de competenties aansluiten bij de huidige eisen. Inmiddels zijn er in dit traject 120 modules door circa 100 verpleegkundigen afgenomen bij Avans.
Functieprofielen
In onze functieprofielen maken we met name onderscheid op basis van de CanMEDSrollen Professional en kwaliteitsbevorderaar en Reflective professional. Uit de proeftuinen is gebleken dat deze doorslaggevend zijn voor het verschil in niveau. Het ETZ kiest er bewust niét voor om onderscheid te maken tussen de mbo en hbo-verpleegkundige op basis van complexiteit omdat het ETZ als topklinisch ziekenhuis in de toekomst alleen hoog complexe zorg zal bieden.
(Zorginnovatiecentrum) ZIC
In een ZIC leren studenten, van eerstejaars mbo tot vierdejaars hbo, tijdens hun stage hoe de praktijk op een verpleegafdeling er écht aan toe gaat. Binnen de 4 ZIC’s van het ETZ is er vooral op gericht dat studenten de coördinatie en de regie hebben over de eigen patiënten, onder begeleiding van verpleegkundigen.
Hiermee bieden we een krachtige leeromgeving met als doel de zorg naar een nog hoger niveau te tillen. Samen leren en werken staat voor studenten én medewerkers centraal. De studenten werken onder begeleiding van een gediplomeerd verpleegkundige en mogen steeds meer taken zelfstandig uitvoeren zodra zij hebben laten zien dat ze hiervoor bekwaam zijn. Onderwijs staat centraal binnen het ZIC.
De studenten worden gestimuleerd om informatie op te zoeken en iedere week wordt er onderwijs aangeboden in het ziekenhuis. Vanuit de opleidingen werkt een docent een dagdeel in de week mee om onder andere de voortgang van de verpleegkundige in opleiding in de gaten te houden. Mbo- en hbo-studenten werken op het ZIC samen. Hierin is bewust geen onderscheid gemaakt.
We vinden het juist de kracht van het ZIC dat alle niveaus met en van elkaar kunnen leren. En een groot voordeel is dat je op deze manier veel studenten tegelijkertijd op kunt leiden. Dat is met het huidige tekort aan stageplaatsen van groot belang.
Succesfactoren
Een goed en krachtig samenspel tussen zorgmanagement, VAR (verpleegkundige adviesraad) en Leerhuis in het ETZ is essentieel gebleken. Door het traject vanuit deze drie belangrijke invalshoeken te benaderen is het mogelijk het programma goed te positioneren in de organisatie. Daarbij moet een groot veranderkundig traject als dit gedragen worden door raad van bestuur, P&O en het leidinggevend kader van het ziekenhuis en heb je bovendien een lange adem nodig.
Aansluiten op het dagelijkse primaire proces is essentieel, dus ook de medische discipline moet goed worden meegenomen in het traject. Omdat het primaire proces steeds centraal moet staan zijn wij van mening dat het werken met proeftuinen de enige manier is om de differentiatie zorgvuldig vorm te geven.
Artikel TvZ-magazine
Dit artikel is februari 2018 verschenen in het TvZ-magazine, hét vakblad voor verpleegkundigen en verpleegkundige experts.
Auteurs:
Sandra Schuermans: vicevoorzitter van de VAR
Ilona Mijland: programmaleider “verpleegkundig leiderschap”.
Wilma Jackson, hoofd Leerhuis ETZ:
"Bij de invoering van de differentiatie tussen mbo- en hbo-verpleegkundigen is de professionele identiteit van verpleegkundigen van belang. Bij veranderingen in het vak of in organisaties, fusies, nieuwe teams die samenwerken, andere inzichten en kwaliteitsvraagstukken moet de verpleegkundige een standpunt innemen over hoe de organisatie en uitvoering van zijn vak de patiënt het beste ten goede komt.
Als de professional een actuele en stevige kennisbasis heeft, een constante praktijktheorie en eigen expertisegebied kan hij integer omgaan met continue en fundamentele veranderingen die het gevolg zijn van de complexiteit en dynamiek in organisaties. Er ontstaat handelen waaraan de omgeving autoriteit toekent en dat is van wezenlijk belang voor de kwaliteit van de zorg."
Hoe faciliteert de werkgever de verpleegkundige in het ontwikkelen van de professionele identiteit en ‘een leven lang leren’ ?
- Door het voor verpleegkundigen mogelijk te maken om (vooral op de werkplek) op te leiden en te ontwikkelen en kennis zoveel mogelijk toegankelijk te maken.
- Door het ondersteunen van persoonlijk leiderschap.
- Het leren met vakgenoten te bevorderen (niet per se je teamgenoten) met aandacht op vakinhoud vanuit de verschillende CanMEDS rollen.
- Door de verpleegkundige ruimte te geven bij organisatieveranderingen om te kijken wat dit voor hen en de uitoefening van hun vak betekent.
- Door het faciliteren van (wetenschappelijk) onderzoek.