Wanneer we ouder worden, gaat onze cognitieve capaciteit achteruit; het wordt lastiger om nieuwe vaardigheden te leren en je wordt vergeetachtiger. Maar wanneer is er sprake van gebruikelijke verandering doordat je ouder wordt en wanneer is het een voorbode van dementie? Met name Alzheimer dementie kent namelijk een sluipend begin. Tilburg University en het ETZ onderzoeken samen binnen We Care of een andere, laagdrempelige test kan helpen bij het vroeg signaleren van de ziekte.
In de test wordt de patiënt niet met een standaard norm vergeleken, maar met wat te verwachten is op basis van persoonlijke kenmerken als leeftijd en opleidingsniveau. “Momenteel worden mensen vergeleken met een aan de leeftijd gerelateerde norm”, vertelt onderzoeker Ruth Mark. “Maar misschien blijft iemand wel boven die algemene norm en is er toch sprake van dementie of voor die persoon relevante geestelijke achteruitgang. Bijvoorbeeld omdat de persoon in kwestie van zichzelf eerder cognitief sterk was. Door factoren als opleidingsniveau, leeftijd en activiteiten/hobby’s mee te nemen, kunnen we een betere vergelijking maken. Bovendien willen we over een langere termijn kijken naar het individu. Zo kunnen we de mate van eventuele achteruitgang in kaart brengen.”
Famous faces
Mark koos voor een ‘famous faces test’, in combinatie met een persoonlijke vragenlijst. Deelnemers geven in de test de namen van getoonde, bekende mensen. Mark: “De test is leuk om te doen, niet te moeilijk en wordt vaker ingezet. Wel was het zoeken naar de juiste foto’s; welke mensen zouden de deelnemers goed kunnen herkennen?” De bestaande testen bleken niet goed aan te sluiten op de leefwereld van Nederlandse 65-plussers. Dankzij een beurs van het Herbert Simon Research Institute werd onderzocht welke bekende gezichten wél passend waren. Die test is vervolgens voorgelegd aan vierhonderd Nederlandse ouderen, mede dankzij een beurs van het Universiteitsfonds van Tilburg University. “We maken bijvoorbeeld gebruik van wielrenners uit de jaren zestig”, vult onderzoeker Marijn van Wingerden aan. Hij houdt zich bezig met artificial intelligence (ai). Van Wingerden: “Nu is het zaak om de data uit het onderzoek in modellen te verwerken. Is er overlap in herkenning? Welke gezichten zijn voorspellend voor de herkenning van andere, gerelateerde gezichten? Welke factoren spelen mee? Welke profielen kunnen we herkennen?” In maart 2022 start een postdoc met het vervolgonderzoek dat loopt tot eind 2023.
Samen beslissen
Waarom is het zo belangrijk om dementie vroeg te herkennen? Klinisch neuropsycholoog Hetty Scholten onderzoekt en begeleidt al zo’n vijfentwintig jaar patiënten met dementie. “Het vroeg herkennen van de ziekte is belangrijk in het kader van ‘samen beslissen’. Als je er vroeg bij bent, kun je zelf meedenken over de leefwijze en zorg die je wilt, ook met het oog op bijvoorbeeld zo lang mogelijk lang thuis blijven wonen. Bovendien kan de omgeving meer begrip hebben voor het gedrag dat past bij de ziekte. Je ziet dat door verbeterde diagnostiek, vergrijzing en meer openheid over het onderwerp, mensen tegenwoordig eerder aan de bel trekken. We hopen dat de nieuwe test een aanvulling is op het bestaande testinstrumentarium om de diagnose Alzheimer in een zo vroeg mogelijk stadium te stellen.”
Zelfde taal
Het idee is dat de test op termijn via de huisarts aan te vragen is. “We hopen dat het uiteindelijk zal fungeren als een soort alarmsysteem”, legt Mark uit. “Wanneer de test aangeeft dat er sprake is van cognitieve achteruitgang, kan een geriater of neuroloog vervolgens verder onderzoek doen.” Over de samenwerking zijn de partijen zeer positief. Mark en Scholten werkten al eerder samen aan diverse onderzoeken, voor Van Wingerden is de ziekenhuisomgeving nieuw. “Ik moest leren hoe een klinische diagnose in de praktijk wordt gesteld. Daarnaast probeer ik op mijn beurt goed uit te leggen hoe de ai-modellen werken. Hoe zorg je er bijvoorbeeld voor dat je een betrouwbaar model over langere tijd inricht?” Scholten: “Dat was voor mij in eerste instantie minder grijpbare kost, maar je leert elkaars taal spreken.”
| De onderzoekers |
 |
 |
 |
| Marijn van Wingerden |
Martine Wilbers |
Ruth Mark |
Betrokken bij het onderzoek
- Marijn van Wingerden, onderzoeker Tilburg University
- Evi van den Elzen, AIO Tilburg University
- Yvonne Brehmer, Tilburg University
- Katrijn van Deun, Tilburg University
- Hetty Scholten, klinisch neuropsycholoog ETZ
- Huub Maas, geriater ETZ
- Gerwin Roks, neuroloog ETZ